Gelukkig werken

28-03-2016

De politiek heeft werkgelegenheid altijd hoog op de agenda staan: er moeten meer banen worden gecreëerd is het credo. Ik vraag me dan af: hoe doe je dat, banen creëren? Wat zijn dit voor banen? En: worden mensen gelukkig van die banen?

Dagelijks spreek ik mensen met problemen op het werk. Mensen die niet gelukkig zijn, vaak tegen een burn-out aan zitten, met een gezondheid die hieronder lijdt en verstoorde arbeidsverhoudingen. Mijn levensopdracht is om mensen te inspireren om hun eigen kracht te benutten en nieuwe wegen te zoeken om hun talenten te ontdekken, te ontwikkelen en te verzilveren. Dat vraagt om een andere manier van kijken en denken. En het lef om patronen te doorbreken.

De banen van vroeger

In 1930 voorspelde John Maynard Keynes dat de technologische ontwikkelingen eind 20e eeuw tot een 15-urige werkweek zouden leiden. Technologisch zijn we hiertoe inmiddels in staat. Maar in plaats daarvan zijn we niet minder gaan werken en werden er banen gecreëerd waarvan de vraag is hoe zinvol deze banen zijn. Over welke banen hebben we het?

De werkgelegenheid in de VS en Europa in de 20e eeuw laat zien dat in de loop van de tijd het huispersoneel, het aantal werknemers in de industrie en agrarische sector drastisch daalden. Tegelijkertijd verdrievoudigde het aantal medewerkers en managers in administratie, verkoop en dienstverlening. Deze sector groeide daarmee van een kwart tot driekwart van de totale werkgelegenheid.  Zoals voorspeld zijn productieve banen wereldwijd grotendeels weg geautomatiseerd, dus inclusief de ploeterende massa's in India en China.

De banen van nu

In plaats van een massale arbeidstijdverkorting om ons de vrijheid te geven eigen projecten, genoegens en ideeën na te streven, zagen we een snelle stijging van nieuwe industrieën zoals: financiële dienstverlening, telemarketing en een aanwas van sectoren zoals besturen van universiteiten, gezondheidszorg, HRM, PR en vennootschapsrecht. Uiteraard vraagt dit de nodige administratieve en technische ondersteuning en beveiliging. En ontstaan er toeleveranciers (hondenwassers, 24-uur pizza bezorgers), die hun bestaansrecht ontlenen aan het feit dat de rest van de wereld druk is met het vullen van agenda’s. 

Het mysterie

Het lijkt wel alsof iemand ergens nutteloze banen zit te bedenken, alleen maar om ons bezig (aan het werk?) te houden. En daar ligt nu net het mysterie. In een kapitalistisch systeem zou dit niet moeten gebeuren! In oude, inefficiënte socialistische staten als de Sovjet-Unie, waar werkgelegenheid werd beschouwd als een recht en een heilige plicht, bedacht het systeem zoveel banen als nodig werden geacht (dit is de reden waarom in de Sovjet-Unie drie winkelbedienden nodig waren om één stuk vlees te verkopen). Dit is uiteraard juist het soort probleem dat de markteconomie zou moeten oplossen. Volgens de economische theorie is betalen voor mensen die eigenlijk niet nodig zijn het laatste wat een onderneming met winstoogmerk zou moeten doen. Toch gebeurt het...

Nuttige banen…

Organisaties zijn voortdurend aan het reorganiseren. Massaal worden er mensen ontslagen. De categorie mensen die daadwerkelijk productief is, actief zorgt, dingen maakt, verplaatst, repareert en onderhoudt is hiervan vaak de dupe. Door een vreemde alchemie die niemand kan verklaren lijkt het aantal betaalde papierschuivers zich steeds verder uit te breiden en blijken steeds meer werknemers op sovjetarbeiders die op papier 40 à 50 uur werken, maar effectief slechts 15 uur per week werken. Precies zoals Keynes voorspelde…

De rest van de tijd wordt besteed aan het organiseren of bijwonen van seminars, het bijwerken van hun Facebook profiel of het downloaden van muziek of films.

Je kunt zeggen wat je wilt over verpleegkundigen, leraren, vuilophalers, schoonmakers, stratenmakers, havenarbeiders en monteurs. Als zij wegvallen is het effect direct voelbaar. En vreemd genoeg richt de woede of kritiek zich juist op diegenen die zinvol (en zichtbaar) werk verrichten. En hoe komt het dat mensen die nuttig werk doen juist weinig betaald krijgen? Als medewerkers openbaar vervoer staken dan irriteert dat mensen…

Hoeveel zou de wereld lijden als bepaalde bestuurders, CEO's, PR-onderzoekers, managers, telemarketeers, gerechtsdeurwaarders of dure adviseurs op dezelfde wijze verdwijnen? Velen vermoeden dat het er beduidend beter op zou worden. Nog afgezien van een handvol hoog aangeprezen uitzonderingen (artsen) houdt de regel echter verrassend goed stand.

Arbeidsbeleid wordt zo ontwikkeld dat de mensen op invloedrijke posities kunnen worden betaald om weinig te doen, behalve de macht en het systeem in stand houden. Dit systeem is zeker niet bewust zo ontworpen. Maar waarom hebben we, ondanks alle technologische ontwikkelingen, niet gewoon werkdagen van 3 à 4 uur?

De oplossing

De oplossing is niet economisch: het is een moreel en politiek vraagstuk. Werk lijkt een morele waarde op zich, waardoor iedereen die niet bereid is zich te onderwerpen aan enige vorm van arbeidsdiscipline veroordeeld wordt en niets ‘verdient’. De definitie werk is dus aan herijking toe. Werk is elke zinvolle bijdrage aan de samenleving. Betaald of niet. Wie bepaalt wat zinvol is, dat is degene die er baat bij heeft. Het oude stelsel van uitkeringen- en toeslagen is te complex, bureaucratisch, beschuldigend en fraudegevoelig. De oplossing is tweeledig. Hieronder schets ik mijn toekomstbeeld.

Toekomstbeeld
  1. Er moet een nieuw sociaal model komen waarin niet eindeloos uitkeringen en toeslagen worden rondgepompt (in 2015 krijgt 80% van de Nederlandse huishoudens één of andere vorm van toeslag). Dit moet een systeem zijn waarin we mensen niet langer dwingen tot zoeken naar banen die niet (meer) bestaan. Dat is het basisinkomen.
  2. Er komen steeds meer verschillende vormen van arbeid qua vraag en aanbod. We gaan op zoek naar een mix van vaste en flexibele (hybride) werkrelaties in combinatie met educatie. De behoefte aan (financiële) stabiliteit en zekerheid maakt plaats voor de behoefte aan persoonlijke ontplooiing en/of professionele ontwikkeling. Dat kan in combinatie met punt 1. 

Er bestaan inmiddels al zo’n 180.000 hybride arbeidsrelaties. Hiërarchische verhoudingen tussen werkgevers en werknemers zijn m.i. echt passé. Er zijn clusters van werkgroepen die zichzelf organiseren en contracten hebben met wisselende grotere systemen van organisaties waaraan zij zijn gelieerd. Mensen zijn ondernemer van hun eigen arbeid. Het zijn slashies met meerdere diploma’s. Talenten zijn los of in combinatie te benutten. Mensen weten waar hun kwaliteiten en competenties liggen en er is daardoor een veel snellere (digitale) match om passende werkprojecten te vinden.

Er is wel degelijk een grote hoeveelheid geluk op de wereld. Het gaat erom dat je meer vanuit je hart leeft, doet waar je gelukkig van wordt en op die manier anderen ook gelukkig maakt.  Negen keer waarderen en één keer kritisch zijn. De zaag moet wel scherp blijven. Zoals je wilt dat je opdrachtgever ook met je omgaat.

Conclusie

Geluk is niet hebben wat je wil, maar willen wat je hebt. Dat zijn je talenten en competenties waarmee je aan de slag gaat. Kies je eigen pad. Zoek gelijkgestemden en bundel je kracht!

Volgens mij is het scheppen van banen een illusie die nodig moet worden doorgeprikt.

Anje Bareman

Terug naar overzicht