Gelukkig gezond
29-05-2016
Verzuim vroeger
Al zolang ik een eigen praktijk / bedrijf heb en samenwerk met arbodiensten en werkgevers wordt er gefocust op verzuim. Vroeger heette dat ziekteverzuim, want men ging ervan uit dat er sprake was van ziekte. De meeste mensen meldden zich ziek met lichamelijke klachten en dat werd automatisch als medisch beschouwd. Vooral in bepaalde sectoren was het ziekteverzuim hoger dan in andere.
Men wilde weten wat de precieze aanleidingen waren voor de ziekmeldingen. Niet altijd was de genoemde reden ook de werkelijke aanleiding. Dat is begrijpelijk, want er zijn nare dingen die je niet ‘zomaar’ bij je werkgever wilt neerleggen. Of dat nou wel of niet medische diagnoses betreft. Natuurlijk wilde de werkgever weten wat er aan de hand was, hoe lang het zou duren en wanneer iemand weer aan de slag kon.
Na veel onderzoek naar oorzaken van ziekteverzuim was de conclusie dat veel verzuimmeldingen veroorzaakt werden door niet-medische klachten of verschijnselen. Het komt dus aan op definities. Maar wanneer spreken we van een stoornis of een ziekte? Er zijn ook psychische stoornissen. Gelukkig heb ik met een verpleegkundige achtergrond kennis van zowel lichamelijke als geestelijke ziektebeelden. Het helpt mij bij het beter inschatten van problemen en de mate waarin er een oplossing gevonden kan worden.
Verzuim van nu
Positief ingestelde organisaties vonden dat er meer tijd en aandacht moest worden besteed aan de gezondheid van werknemers in plaats van focussen op ziekte of verzuim. Door het financiële plaatje dat verzuim met zich meebrengt - tenminste 250 euro per dag - lukt dat slecht. De directe kosten, zoals loondoorbetaling en arbodienstverleningen, en de indirecte kosten, bijvoorbeeld kosten voor vervangend personeel of verlies van productie of dienstverlening zijn te hoog. En blijkbaar wordt er liever (achteraf) gedweild dan het lek gerepareerd.
Melden werknemers zich tegenwoordig om andere redenen ziek dan vroeger?
Mijn ervaring is van wel. Lees mijn column over Gelukkig werken en je ziet dat er een grote groep mensen is die steeds verder onder druk komt te staan. Dit betreft vooral mensen die zichtbaar werk doen en vooral in bepaalde sectoren bestaat die druk. Mensen die zelf hun werk kunnen plannen en organiseren en daarin vrij autonoom zijn hebben veel minder last van druk.
Een belangrijke factor die ik nu zie in mijn praktijk als oorzaak van stress is de mate waarin mensen mee kunnen met ontwikkelingen en veranderingen, waarbij ook nog eens van ze wordt gevraagd om nieuwe competenties aan te leren. In een tijd van economische crises, reorganisaties en een veranderende arbeidsmarkt wordt flexibiliteit en verandervermogen van mensen behoorlijk op de proef gesteld.
80% van het verzuim is niet medisch
Volgens nieuwsberichten in Trouw en Elsevier afgelopen maand zou het verzuim naar 2% kunnen, want meer dan 80% is niet medisch. Maar waarom is het dan zo moeilijk om hier iets aan te doen?
Waarom richten arbodiensten zich niet meer op de vaak psychologische en organisatorische redenen? Waarom hebben ze er dan in hun meer dan twintigjarige bestaan nog niks aan gedaan? Zijn ze hun eigen bestaansrecht aan het bewijzen of juist hun onvermogen?
Misschien horen sommige problemen er gewoon bij en maakt het niet uit of je er wel of niet interventies op pleegt. Net zoals onderzoek heeft uitgewezen dat wanneer je tijd een rol laat spelen dat een heleboel ziektes vanzelf overgaan…
Wat is verzuim?
Al met al gaat verzuim blijkbaar over relaties tussen mensen, arbeidsverhoudingen, goed werkgeverschap en dus over gedrag. Dat wil nog niet zeggen dat je bewust kiest voor verzuim.
Aanleiding voor de nieuwe discussie lijkt de bereidheid van Minister Asscher om de transitie-vergoeding na twee jaar loondoorbetaling te laten vallen. Het betreft de verplichte transitievergoeding die werkgevers moeten betalen als zij hun zieke werknemers na twee jaar loondoorbetaling ontslaan. Als werkgevers aantoonbaar hun best hebben gedaan om de zieke werknemers weer op de werkvloer te laten re-integreren is dat 'onbillijk', zo verklaarde de minister. Maar als we de berichtgeving door de arbodiensten interpreteren zouden we beter de twee jaar loondoorbetaling bij arbeidsongeschiktheid door ziekte kunnen laten vallen.
Aanwezigheid van ziekte of gebrek
Loondoorbetaling bij verzuim is voor werkgevers een grote kostenpost. Veel werkgevers willen via Arbo deskundigen de vinger op verzuim leggen, zodat ze er invloed op kunnen uitoefenen. Het wettelijk criterium voor verzuim is ‘de aanwezigheid van ziekte of gebrek’. Dit arbeidsongeschiktheidscriterium dateert nog uit de periode van voor de privatisering van de Arbo markt en heeft zijn houdbaarheid reeds lang verloren…
Wat ik lastig vind is dat er veel mensen zijn met ernstige klachten en chronische aandoeningen. Dagelijks zie ik mensen die ‘gewoon’ doorwerken terwijl zij pijn of stress hebben. Ook zie ik mensen die verzuimen omdat ze daar ‘privé’ redenen voor hebben. Sommige mensen beschouwen het als een soort recht, net zoals vakantie- of verlofdagen. Anderen zijn zeer gewetensvol en voelen zich net zo verantwoordelijk als een ondernemer die zelf zijn arbeidsongeschiktheidsrisico bepaalt en al dan niet afdekt. En psychosociale klachten zijn al helemaal niet meetbaar.
Nog meer (onbekende) vormen van verzuim!
Het is belangrijk om niet zo snel te generaliseren, noch te oordelen over zoiets complex als ziekte versus gezondheid. Ziekte of verzuim, het kost de organisatie en de maatschappij hoe dan ook geld. Wat mij opvalt als ik werksituaties observeer, dan zie ik dat men ook kan verzuimen door wèl fysiek aanwezig te zijn op het werk. Je kunt opdrachten of taken verzuimen, goede arbeidsrelaties verzuimen, bepaalde verantwoordelijkheden verzuimen èn goed werkgeverschap verzuimen. Tot slot kun je ook psychisch afwezig zijn. Al deze vormen van niet in het oog springend verzuim kosten geld.
Conclusie
Pas als we feitelijkheden - zoals fysieke afwezigheid - constateren kunnen we er iets aan doen, denken we. Maar ziekte en verzuim is niet iets puur individueels. Het is een samenspel van factoren dat maakt dat iemand zich onttrekt aan zijn betaalde werk. Ook maatschappelijke waarden, normen en ontwikkelingen spelen een rol. De arbodiensten die in het leven zijn geroepen om hier wat aan te doen zouden in hun eigen staart bijten als ze werkelijk in staat zouden zijn om de cijfers te beïnvloeden. Want dan worden ze overbodig. En er zijn al zoveel overbodige banen had ik in een eerdere column geconstateerd...
Je hoeft niet ziek te zijn om beter te worden. En werken aan jezelf, is werken aan een betere wereld.
Anje Bareman
29 mei 2016